Solanum tuberosum (Patates)

Patates (Solanum tuberosum), patlıcangiller (Solanaceae) familyasından yumruları yenen otsu bitki türüdür. Boyu 70–80 cm’ye varan, beyazımsı-pembemsi çiçekler açan, yumruları hariç zehirli otsu bir bitkidir.

Bitkinin toprak altında kalan yumruları nişasta bakımından zengin olduğundan önemli bir besin maddesidir.

Yer altındaki sitolonların ucunda yumru bulunur. Gövde dallı, dik ve 30 ila 100 cm uzunluğundadır. Yapraklar tak teleksidir ve 3 ila 4 arası sayıda kenarları düz, yumurtamsı yaprakçığa bölünür.

Haziran ve ağustos ayları arasında açan çiçekleri tepede salkım halinde ve çiçek sapı eklemlidir. Çanak dişleri mızraksı sipsivridir. Taç beyaz ya da mor renkli ve 2,5 ila 3,5 cm çapındadır. Taç rengi beyaz olan bitkilerin yumrularının kabukları da beyaz, mor renkli olanların ise kabukları pembemsi olur. Meyve domatese benzer ve çok sayıda tohum barındırır. Bitki tohum, yumru ve çeliklerinden üretilebilir.

Doğal olarak güney Amerika’da yayılış gösterir ancak mutfak değeri nedeniyle günümüzde dünyanın büyük bölümünde yetiştirilmektedir. Ülkemizde de özellikle dağlık bölgelerde yetiştirilmesi tercih edilen bir bitkidir.

Bahçe ve tarlalarda görülen Solanum tuberosum dilimizde Patates ve Kartur adları ile bilinmektedir.

Deniz seviyesinden 1200 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Cins adı Latince teskin edici anlamına gelir. Cinsin sedatif etkilerine işaret eder. Tür adı Latince yumrulu anlamına gelir. Türün mutfak değeri hayli yüksek yumrularına işaret eder. İkili adlandırma öncesi adı “Solanum tuberosum esculentum”dur. Dilimizdeki patates kelimesi bitkinin Quechua dilindeki adından gelmektedir. Bitki dünyanın büyük bölümünde bu adla (değişik yazım biçimleri ile) bilinir.

Yumruları çeşitli biçimlerde pişirilerek tüketilebilir. Bunlar protein, nişasta ve C vitamini bakımından zengindir.

Şeker hastalarına faydalıdır. Susuzluğu giderir. Mide ve onikiparmak bağırsağı ülserinde yararlıdır. Karaciğer şişliğini de giderir. Bağırsak solucanlarının düşürülmesine yardımcı olur. Damar şişliğinde faydalıdır. Besin olarak kullanımının yanında başka bir çokamaç için kullanılır örneğin alkollü içkilerin mayalanmasında, yemlerde ve plastiklerde kullanılan polilaktik asitin üretiminde sıkça kullanılır.

Tüm yeşil parçaları zehirli olduğundan yeşil kısımlarının tüketilmemesi gerekir. Yumrularında yeşil kısımları (filiz ve kabuk gibi) ışığa maruz kalırsa sağlık için zararlı olabilir.