Written by 
Giriş: Manisa’nın tarihi Kula ilçesi, bünyesinde barındırdığı zengin kültürel miras ile dikkat çekmektedir. Bu mirasın önemli parçalarından biri de, fotoğrafınızda görülen ve halk arasında “Zafer Okulu” olarak bilinen tarihi yapıdır. Geçmişte bir Rum okulu olarak inşa edilen ve Cumhuriyet döneminde Türk eğitimine hizmet veren bu bina, hem mimarisiyle hem de barındırdığı anılarla Kula’nın kimliğinde müstesna bir yere sahiptir. Uzun yıllar süren yıpranma ve yangınlar sonrası atıl durumda kalan Zafer Okulu, yapılan ve devam eden restorasyon çalışmalarıyla yeniden hayat bulmayı beklemektedir.
Tarihçesi: Kula Zafer Okulu’nun tarihi, Osmanlı Dönemi’nde Kula’da yaşayan Rum nüfusun eğitim ihtiyaçlarını karşılamak üzere inşa edilen mekteplere dayanır. Kaynaklar, yapının 1840’lı yıllarda inşa edildiğini ve orijinal adının Lambiyanos Okulu veya Eski Zafer Okulu olduğunu belirtmektedir. Bu dönemde Kula’da birden fazla Rum mektebi bulunmaktaydı ve bu okullar, dönemin kültürel çeşitliliğinin bir yansımasıydı.
Türk Kurtuluş Savaşı yıllarında, ünlü yazar Halide Edip Adıvar’ın “Vurun Kahpeye” romanından esinlenerek çekilen filmde, bu bina Yunan Karargâhı olarak kullanılmış, bu da yapının tarihi önemine farklı bir boyut katmıştır. Kula’nın Yunan işgalinden kurtulmasının ardından, 16 Eylül 1923 tarihinde Türk okuluna dönüştürülmüş ve “Zafer Okulu” adını almıştır. Cumhuriyet dönemi boyunca uzun yıllar boyunca Zafer İlkokulu olarak hizmet veren bu okul, binlerce Kulalıya eğitim yuvası olmuştur. Özellikle 1990’lı yılların başında çıkan bir yangın sonucu büyük hasar görmüş ve kullanılamaz hale gelmiştir. Bu tarihten itibaren restore edilmesi için birçok girişimde bulunulmuş, ancak çeşitli nedenlerle çalışmalar defalarca yarım kalmıştır. Ancak son yıllarda devlet ve yerel yönetimlerin girişimleriyle restorasyon çalışmalarına hız verilmiştir.
Mimarisi: Kula Zafer Okulu, fotoğrafınızda da görüldüğü üzere, dönemin neo-klasik akımının etkilerini taşıyan, Rum mimarisinin karakteristik özelliklerini yansıtan iki katlı anıtsal bir yapıdır. Yapının belirgin mimari özellikleri şunlardır:
- Üçgen Alınlık (Pediment) ve Sütunlar: Merkezi bölümdeki üçgen alınlık ve bu alınlığı destekleyen (veya pilaster şeklinde tasarlanmış) sütunlar, klasik mimarinin estetik anlayışını yansıtır. Bu detaylar, yapıya resmi ve anıtsal bir görünüm kazandırır.
- Kemerli Nişler/Pencereler: Cephede yer alan kemerli pencereler veya nişler, dönemin yapısal ve estetik tercihlerini gösterir.
- Kat Silmeleri ve Cephe Düzeni: Katları birbirinden ayıran silmeler ve cephenin simetrik düzeni, yapının planlı bir tasarıma sahip olduğunu gösterir.
- Malzeme Kullanımı: Binanın yapımında yöresel malzeme olan köfeke taşı kullanılmıştır. Alt katın dehlizli yapısı ve merdivenlerinde Gölde yöresinin mermerlerinin kullanıldığı bilgisi de mimari detaylar arasında yer almaktadır.
- İyon Üslubu Etkileri: Bazı kaynaklar yapının mimari tarzında İon üslubunun etkilerini de barındırdığını belirtmektedir.
Yapı, zaman içinde maruz kaldığı yangın ve bakımsızlık nedeniyle büyük ölçüde yıpranmış olsa da, orijinal mimari detayları hala gözlemlenebilmektedir. Fotoğraftaki dökülmüş sıvalar altından görünen tuğla örgüler ve taş duvarlar, yapının sağlam karkas sistemini ortaya koymaktadır.
Önemi: Kula Zafer Okulu’nun önemi çok yönlüdür:
- Eğitim Tarihi Açısından: Hem Rum okulu olarak Kula’daki gayrimüslim cemaatin eğitim geçmişine, hem de Cumhuriyet döneminde Zafer İlkokulu olarak Türk milli eğitimine verdiği hizmetlerle Kula’nın eğitim tarihinde önemli bir yer tutar.
- Kültürel Çeşitlilik ve Miras: Osmanlı İmparatorluğu’nun çok kültürlü yapısını ve Kula’nın etnik çeşitliliğini yansıtan bir örnektir. Rum mirasının Kula’daki en somut yapılarından biridir.
- Mimari Değer: Döneminin neo-klasik mimari özelliklerini taşıyan, Kula’nın kentsel dokusunda öne çıkan anıtsal bir yapıdır. Bölgedeki sivil mimari örneklerinden farklılaşan yapısıyla dikkat çeker.
- Sosyal Bellek: Birçok Kulalının anılarında yer eden bir eğitim yuvası olması, binaya sadece fiziksel değil, aynı zamanda duygusal bir değer de katmaktadır. Dedelerin, annelerin bu okulda okuduğu hikayeleri, binanın yaşayan bir tarih olduğunu gösterir.
- Film Endüstrisi Bağlantısı: “Vurun Kahpeye” filminde kullanılması, yapının kültürel ve sanatsal açıdan da bir değere sahip olduğunu göstermektedir.
Güncel Durumu ve Restorasyon Süreci: Fotoğrafınızda da görüldüğü üzere, Kula Zafer Okulu uzun yıllardır atıl durumdadır ve ciddi bir restorasyona ihtiyaç duymaktadır. Yangınlar ve bakımsızlık nedeniyle çatısı çökmüş, iç mekanları tahrip olmuştur. Ancak, Kula Belediyesi ve ilgili kamu kurumları tarafından binanın restorasyonu için önemli adımlar atılmaktadır. Son bilgilere göre, binanın röleve planları yapılmış ve restorasyon çalışmalarına başlanmıştır/devam etmektedir. Tamamlandığında ise Anadolu Güzel Sanatlar Lisesi veya farklı bir eğitim/kültür kurumu olarak işlevlendirilmesi planlanmaktadır. Etrafındaki sarı bariyerler de, ya yapının tehlike arz ettiğini ya da bir şantiye alanı olduğunu düşündürmektedir.
Sonuç: Kula Zafer Okulu, Kula’nın zengin tarihini, kültürel çeşitliliğini ve eğitim geçmişini yansıtan eşsiz bir yapıdır. Mimari güzelliği ve barındırdığı anılarla Kula’nın önemli sembollerinden biridir. Uzun ve meşakkatli restorasyon sürecinin tamamlanmasıyla birlikte, bu tarihi yapının yeniden hayat bularak Kula’ya ve Türk kültür mirasına kazandırılması büyük önem taşımaktadır. Böylece, Kula Zafer Okulu, geçmişin sessiz tanığı olmaktan çıkarak, geleceğe ışık tutan bir eğitim ve kültür merkezi olarak varlığını sürdürecektir.
Faydalanılan Kaynaklar:
- https://www.google.com/search?q=Tarihtenfotograflari.blogspot.com – Kula Zafer Okulu
- Dergipark.org.tr – “Rum Mektepleri Bağlamında Kula Zafer Okulu’nun Tarihsel Gelişimi ve Mimari Özellikleri” makalesi (Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi)
- Manisamansetgazetesi.com – Lambiyanos Okulu (Zafer Okulu) restorasyonun bitirilmesini bekliyor
- Milliyet.com.tr – “Tarihi Zafer Okulu Atıl Durumdan Kurtarılacak” ve “ZAFER OKULU RESTORASYONU BAŞLIYOR” haberleri
- Kulazaferilkokulu.meb.k12.tr – Okulumuz Hakkında
- Kulahaber.net – “Başkan Palabıyık; “Tarihi Zafer Okulu’na devlet eli değdi”” ve “ZAFER OKULU RESTORASYONU BAŞLIYOR” haberleri
- Haberler.com – “Tarihi Zafer İlköğretim Okulunun Restorasyonu Tamamlandı” haberi (Bu haber 2012 tarihli olup, sonraki restorasyon girişimlerini yansıtmamaktadır, ancak erken dönem restorasyon çabalarını göstermektedir.)
- Beyazgazete.com – “Kula Tarihi Zafer Okulu’nda Restorasyon Çalışmaları Başladı”