Written by 
Cunda Adası’ndaki Panagia Kilisesi, Ege Denizi’nin benzersiz tarihi ve kültürel dokusunu yansıtan önemli yapılardan biridir. Cunda, diğer adıyla Alibey Adası, Ayvalık’a bağlı olup, tarihi boyunca çok kültürlü bir yerleşim alanı olmuştur. Kilise, bu adanın tarihine tanıklık eden, Rum Ortodoks cemaatinin izlerini taşıyan bir yapıdır. Panagia Kilisesi, mimarisi, dini önemi ve tarihi geçmişi ile hem yerel halk hem de ziyaretçiler için büyük bir değer taşır.
Tarihçesi
Panagia Kilisesi, 19. yüzyılın ortalarında inşa edilmiştir. Bu dönem, Ayvalık ve Cunda’nın Rum nüfusunun en yoğun olduğu zamanlardı. Kilisenin adı “Panagia”, Yunanca’da “Bakire Meryem” anlamına gelir ve Meryem Ana’ya adanmıştır. O dönemde Cunda, önemli bir Rum yerleşimiydi ve Panagia Kilisesi de bu topluluğun dini merkezi olarak hizmet vermekteydi. Kilise, Rum Ortodoks cemaati için bir ibadet yeri olmanın ötesinde, dini bayramlar ve önemli sosyal etkinliklerin düzenlendiği bir mekân olarak da kullanılmıştır.
1923 yılında Türkiye ve Yunanistan arasında yapılan nüfus mübadelesi sonucu, bölgedeki Rum nüfus Yunanistan’a göç ederken, kilise kullanım dışı kalmıştır. Ancak, yapı, mimari ve tarihi özellikleri nedeniyle halen büyük bir öneme sahiptir.
Mimarisi
Panagia Kilisesi, klasik Yunan Ortodoks kilise mimarisini yansıtan bir yapıdır. Kilise, taş duvarları, yüksek tavanları ve dikkat çekici süslemeleriyle dönemin mimari estetiğini gözler önüne sermektedir. Dikdörtgen bir plana sahip olan kilisenin giriş kapısı oldukça sade bir yapıya sahiptir. Ancak iç mekânda kullanılan detaylar oldukça zengin ve ince işçilikle yapılmıştır.
İç mekânında bulunan ikonalar ve freskler, kilisenin dini atmosferini güçlendiren unsurlar arasında yer alır. Kilisenin apsisi, kubbesi ve kemerleri klasik Ortodoks kilise mimarisinin tipik özelliklerini taşır. Kubbesi, iç mekânda dini figürlerin yer aldığı fresklerle süslenmiştir. Apsis kısmında ise Meryem Ana ve İsa figürleri yer almaktadır.
Panagia Kilisesi’nin Kültürel ve Dini Önemi
Panagia Kilisesi, sadece mimarisiyle değil, aynı zamanda dini ve kültürel önemiyle de dikkat çeker. Kilise, 19. yüzyılda Cunda Adası’ndaki Rum nüfusun en önemli ibadet yerlerinden biriydi. Kilisenin içinde düzenlenen ayinler, dini bayramlar ve diğer törenler, yerel halkın sosyal ve kültürel yaşamında önemli bir rol oynamıştır. Bugün kilise, geçmişin izlerini taşıyan bir anıttır ve bölgenin çok kültürlü yapısını anlamak için önemli bir referans noktasıdır.
Kilise, günümüzde dini işlevini yitirmiş ve artık bir harabeye dönüşmüş olsa da, bölgeye gelen turistler ve tarih meraklıları için önemli bir cazibe merkezidir. Cunda Adası’nın kültürel turizmi için de büyük bir öneme sahiptir. Ziyaretçiler, kilisenin hem mimari estetiğini hem de tarihi değerini keşfederken, aynı zamanda Cunda Adası’nın çok kültürlü tarihine dair derin bir anlayış kazanır.
Diğer Önemli Ayrıntılar
- Restorasyon Çalışmaları: Panagia Kilisesi, zaman içinde bir kaç kez restorasyon geçirmiş olsa da günümüzde harap olmuş ve kullanılamaz hale gelmiştir.
- Kilise Çanı: Cumhuriyetin 1923’teki ilanı sonrasında atıl hâle düşen kilisenin çanı, “sivil savunma seferberliği” kapsamında, olası bir tehlike anında halkı uyarmada kullanılması amacıyla 1936’da Ayvalık’taki İlyas Peygamber Tepesi’ne taşınarak buradaki çan kulesine takıldı.[ 6 Ekim 1944’te gerçekleşen ve merkez üssü Edremit Körfezi olan depremde bu çan kulesi yıkılırken tepede kalan bu çan 1968’de saplandığı yerden çıkarılarak temizlendi ve ilk olarak Ayvalık meydanında sergilenmesi planlansa da 1970’lerin sonunda Bergama’ya götürülerek Bergama Müzesi envanterine girdi. (Kaynak: Wikipedia)
Sonuç
Panagia Kilisesi, Cunda Adası’nın tarihi ve kültürel zenginliğini yansıtan önemli bir anıttır. Hem mimarisiyle hem de tarihsel rolüyle, bölgenin çok kültürlü yapısını ortaya koyar. Cunda Adası’nı ziyaret edenler için, bu kilise geçmişin izlerini taşıyan bir durak olarak büyük bir öneme sahiptir. Restorasyon için sırasını bekleyen Panagia Kilisesinin, geleceğe de taşınması, ve bir uğrak yeri olarak kalması için yetkililerin bir an önce harekete geçmesi gerekmektedir
Kaynakça
- Gürbüz, Selma. Cunda Adası Tarihi ve Mimarisi. İstanbul: Ege Yayınları, 2014.
- Yılmaz, Eren. Ayvalık ve Çevresinin Kültürel Mirası. İzmir: Anadolu Tarih Vakfı Yayınları, 2017.
- Kara, Mehmet. Ege’nin Tarihi Anıtları: Panagia Kilisesi. İstanbul: Kültür ve Turizm Yayınları, 2020.
- Wikipedia (https://tr.wikipedia.org/wiki/Panayia_Kilisesi_(Cunda))