Written by 
Çizgili kaplumbağa (Mauremys caspica), tatlı su ekosistemlerinde yaşayan yarı sucul bir kaplumbağa türüdür. Orta Doğu, Kafkaslar ve Akdeniz’in doğu bölgelerinde yaygın olarak görülen bu kaplumbağa, hem biyolojik hem de ekolojik açıdan büyük öneme sahiptir. Bu makalede çizgili kaplumbağanın biyolojik özellikleri, dağılımı, habitatı, beslenme alışkanlıkları ve korunma durumu detaylı bir şekilde ele alınacaktır.
Sistematik ve Taksonomi
Mauremys caspica, Testudines (Kaplumbağalar) takımının Geoemydidae (Asya kara ve tatlı su kaplumbağaları) familyasına aittir. Bu familya, Asya, Avrupa ve Afrika’da yaşayan kaplumbağaları içerir. Mauremys caspica, dört farklı alt türe ayrılmıştır:
- Mauremys caspica caspica
- Mauremys caspica rivulata
- Mauremys caspica siebenrocki
- Mauremys caspica ventrimaculata
Her bir alt tür, bulunduğu coğrafi bölgeye göre farklılık gösteren fizyolojik ve ekolojik özellikler sergiler.
Morfolojik Özellikler
Çizgili kaplumbağa, adını sırt kabuğunda (karapas) ve uzuvlarında bulunan belirgin sarımsı çizgilerden alır. Bu çizgiler, türün ayırt edici özelliklerinden biridir. Karapasın rengi genellikle zeytin yeşili ile kahverengi arasında değişir ve yetişkin bireylerin boyu 20-25 cm’ye kadar ulaşabilir. Vücudunun alt kısmı (plastron) sarımsı bir renge sahiptir ve üzerinde siyah lekeler bulunur. Erkekler, dişilere göre daha küçük ve ince yapılıdır, ayrıca kuyrukları daha uzundur.
Habitat ve Dağılım
Çizgili kaplumbağa, genellikle göletler, yavaş akan nehirler, bataklıklar ve sulak alanlar gibi tatlı su habitatlarında yaşar. Su kaynaklarına yakın olan, bitki örtüsü açısından zengin alanları tercih ederler. Bu kaplumbağa türü, Türkiye, İran, Suriye, İsrail, Lübnan, Kıbrıs ve Güneydoğu Avrupa’da doğal olarak bulunur. Habitatlarına sadıktırlar ve genellikle yaşadıkları alanlardan uzaklaşmazlar.
Mauremys caspica, düşük oksijenli sularda dahi yaşamını sürdürebilir, bu da onu çeşitli çevresel koşullara dayanıklı bir tür haline getirir. Aynı zamanda sıcak iklimlerde yaşadığı için, yaz aylarında sık sık güneşlenirken görülebilirler. Güneşlenme davranışı, kaplumbağaların vücut ısısını düzenlemeleri açısından kritik bir öneme sahiptir.
Beslenme ve Davranış
Çizgili kaplumbağa, omnivor (hepçil) bir beslenme alışkanlığına sahiptir. Genellikle sucul bitkiler, böcekler, kabuklular, küçük balıklar ve solucanlarla beslenirler. Beslenme davranışları, sucul ekosistemlerdeki besin zincirinin bir parçası olduklarını ve bu ekosistemlerde dengeyi sağladıklarını gösterir. Yavrular genellikle etçil bir beslenme tarzı gösterirken, yetişkinler daha çok bitkisel ağırlıklı bir diyete yönelirler.
Su içinde aktif olarak beslenirken, karada da güneşlenir ve dinlenirler. Dış ortam sıcaklığına bağlı olarak metabolizma hızlarını düzenleyen bu tür, özellikle soğuk havalarda daha hareketsiz hale gelir.
Üreme ve Yaşam Döngüsü
Çizgili kaplumbağaların üreme dönemi ilkbahar ve yaz aylarında gerçekleşir. Dişiler, yumurtalarını genellikle nemli topraklara veya bitki örtüsünün altına bırakırlar. Bir dişi kaplumbağa, yılda birkaç kez 5 ila 10 arasında yumurta bırakabilir. Yavruların yumurtadan çıkması, ortam sıcaklığına bağlı olarak 60 ila 90 gün sürebilir.
Yavru kaplumbağalar, doğduklarında yaklaşık 2,5 cm uzunluğundadır ve büyümeleri yavaş ilerler. Yaşam süreleri 30 yıla kadar uzayabilir, ancak bu süre doğal tehditler ve çevresel koşullarla kısalabilir.
Ekolojik Önemi
Çizgili kaplumbağa, tatlı su ekosistemlerinde önemli bir rol oynar. Hem etçil hem de bitkisel besinlerle beslenmeleri, ekosistemdeki enerji döngüsüne katkıda bulunur. Su bitkilerinin ve küçük hayvanların popülasyonlarının kontrol altında tutulmasına yardımcı olurlar. Ayrıca, bu kaplumbağalar su kalitesinin bir göstergesi olarak da kabul edilir. Sağlıklı ve temiz sularda daha fazla popülasyon yoğunluğu gözlenirken, kirli sularda popülasyonları azalır.
Koruma Durumu
Çizgili kaplumbağa, habitat kaybı, kirlilik, yasa dışı avlanma ve insan kaynaklı diğer tehditler nedeniyle tehlike altındadır. IUCN’nin (Uluslararası Doğayı Koruma Birliği) Kırmızı Listesi’nde, Mauremys caspica “Hassas” (Vulnerable) tür olarak sınıflandırılmıştır. Sulak alanların tahribi ve tarım arazilerinin genişlemesi, bu türün doğal yaşam alanlarını daraltmaktadır. Bunun yanı sıra, tatlı su kaynaklarına karışan kimyasal maddeler ve kirlilik, çizgili kaplumbağaların hayatta kalmasını zorlaştırmaktadır.
Bazı bölgelerde, bu kaplumbağaların korunması için özel önlemler alınmaktadır. Sulak alanların korunması, yasa dışı avlanmanın önlenmesi ve türün habitatına yönelik farkındalık çalışmalarının artırılması, Mauremys caspica‘nın korunması için büyük önem taşımaktadır.
Sonuç
Çizgili kaplumbağa (Mauremys caspica), Orta Doğu ve Akdeniz bölgesindeki tatlı su ekosistemlerinin sağlıklı işleyişinde kritik rol oynayan bir türdür. Ancak, insan etkisi ve çevresel tehditler bu türün geleceğini tehlikeye atmaktadır. Onların korunması, sadece bu kaplumbağa türünün değil, aynı zamanda içinde yaşadıkları ekosistemlerin de sürdürülebilirliğini sağlamak açısından önemlidir. Çizgili kaplumbağaların biyolojik çeşitliliğin korunmasına katkısı ve doğal döngüdeki rolü göz önünde bulundurularak, bu türün korunması için küresel ve yerel düzeyde daha fazla çalışma yapılması gerekmektedir.
Galeri
Kaynakça:
- Fritz, U. & Havas, P., Checklist of Chelonians of the World, 2007.
- IUCN Red List of Threatened Species, Mauremys caspica assessment, 2016.
- Sillero, N. et al., Atlas of the Reptiles of Europe, Societas Europaea Herpetologica, 2014.
- Kasparek, M., Conservation of Amphibians and Reptiles in Mediterranean Basin, 2003.