Rosa canina (Kuşburnu)

Kuşburnu (Rosa canina) Avrupa, kuzeybatı Afrika ve Batı Asya’da yetişen bir tür bitki.

Gülgiller familyasından 1-3,5 m. kadar boylanabilen, gövdesi ve dalları dikenli olan bir ağaççıktır. Kenarları dişli oval biçimli 5-7 yaprakcıktan oluşan yaprakları ilkbahardan başlayıp yaz boyunca açan, açık ya da koyu pembe, bazen beyaz renkli küçük ve yalın kat, güzel kokulu çiçekleri vardır. Bu çiçeklerin tabanı olgunlaşınca taç yaprakları dökülür ve “kuşburnu” denilen, 1,5–2 cm. uzunlukta parlak kırmızı meyvelere dönüşür.

Meyvesinin içi tüylüdür ve çok sayıda tohumu vardır. Sonbaharda olgunlaşır. Meyveler sonbaharda olgunlaşır. 1,5 ila 5 metre kadar büyüyebilir. Gövde ve dallar dikenlidir ve sarılmasına yardımcı olur. Yapraklar teleksi ve 5 ila 7 yaprakçıklıdır. Çiçekler genelde soluk pembe olur. 5 taç yaprak görülür. Çiçekler erseliktir. Tohumlar ekim ve aralık ayları arasında olgunlaşır.
Doğal olarak batı Asya, kuzey Afrika ve Avrupa’da yayılış gösterir. Ormanlık alan, çalılık ve yamaçlarda görülür.
Mayıs ve temmuz ayları arasında çiçek açan Rosa canina deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.
Dilimizde Yabani gül, Köpek gülü, Askil, Civil, Gül burnu, Gül elması, İp burması, İp burnu, İt burnu, Kuşburnu, Öküzgötü, Asker gülü, İt gülü, Dikenbaşı, Köpekgülü ve Yabanigül adları ile bilinmektedir.
Meyveleri taze olarak tüketildiği gibi kurutularak da kullanılır. Çayı ve marmelatı yapılır.C vitamini bakımından en zengin meyvedir. İnsanların geçimini sağlamak için kullandıkları bir ticaret metasıdır.
Meyve, turta, güveç ve şarap yapımında kullanılır. Çiçekleri şurup yapılabilir, veya salatalarda yenebilir veya sirke, bal ve brendi ile şekerlenebilir veya konserve edilebilir.
Özellikle kıtlık koşullarında veya savaş sırasında, meyvesinden (genellikle kuşburnu şurubu olarak) C vitamini üretimi için doğada yetiştirilmiş veya teşvik edilmiştir. Türler ayrıca diğer ılıman enlemlere de tanıtıldı. Amerika Birleşik Devletleri’nde İkinci Dünya Savaşı sırasında, “Rosa canina” victory garden ‘lerine (Türkçe: zafer bahçesi) dikildi ve yol kenarları da dahil olmak üzere ülke genelinde ve kıyı boyunca ıslak, kıyı şeridindeki kumlu alanlarda yetişmeye devam eder.

Cins adı Latince kırmızı anlamına gelir. Olasılıkla Roma damescana’nın (Isparta gülü) kırmızı renkli çiçekleri ile ilişkilidir. Tür adı Latince köpek anlamına gelir. Batı medeniyetinde “köpek” kelimesi olumsuz ön ek olarak kullanılır. Burada, bahçelere yaygın olarak dikilen gülden ayırmak için kullanılmıştır.

Oğlu Praetorian muhafızı olarak görev yapan bir anne rüyasında oğluna köpek gülü (cynorrhodos) gönderdiğini görür ve hemen ardından bitkiyi bir mektup yazarak İspanya’daki oğluna gönderir. Mektupta bir ilahi işaret nedeniyle bu bitkiyi ona gönderdiği yazılıdır. Mektup oğlun eline geçtiğinde ilginç bir biçimde kuduz bir köpek tarafından ısırılmıştı. Denilir ki annenin gönderdiği bitki sayesinde askerin hayatı kurtulmuştur.

Grip, nezle ve soğuk algınlığına karşı etkilidir. Güçlü bir antioksidandır. Bağırsak düzenleyici ve idrar söktürücüdür. Romatizma tedavi edici, büzücü, gaz giderici, idrar söktürücü, müshil, oftalmik ve kurt düşürücüdür. Kuşburnu, soğuk algınlığı, influenza, küçük enfeksiyöz hastalıklar, ishal ve gastrit tedavisinde dahili olarak alınır. Şurubu, ilaçlarda hoş bir lezzetlendirici madde olarak kullanılır ve öksürük karışımlarına ilave edilir. Bitkiden elde edilen damıtılmış su hassas ciltler için bir losyon olarak kullanılır. Meyveleri kadın hastalıkları, soğuk algınlığı, öksürük, diyabet, astım ve grip tedavisinde kullanılır. Böbrek kumları, bronşit, romatizma, böbrek ve kardiyak hastalıklar, bağırsak bozuklukları, çıban, egzama, kaşınma, karın ağrısı ve hemoroid tedavisinde kullanılır.

Meyve etinin hemen altındaki tohumların etrafında bir tüy tabakası vardır. Tohumlarındaki kıllar yutulduğunda ağız ve sindirim yolunda tahrişe neden olabilir.
Bolca büyüdüğü Bulgaristan’da kuşburnu çayın yanı sıra tatlı bir şarap yapmak için kullanılır. Kuşburnu Slovenya’da üretilen bir meşrubat olan Cockta’da aroma verici olarak kullanılır.

Bu bitkinin formları, ekili güllerin aşılama sında veya tomurcuklanması için stok olarak kullanılır. Yabani bitki, arazi ıslahında ve özel peyzaj düzenlemelerinde toprağı stabilize etmek için kullanılır.

Kültivasyonda çok azı yaygın olmakla birlikte, çok sayıda kültür olarak adlandırılmıştır. Rosa canina ‘Assisiensis’ çeşidi, dikensiz tek köpek gülüdür.

Çiçeği, Romanya’nın ulusal sembollerinden biridir.