Hyoscyamus niger (Kara ban otu)

Buradanara Paylaşımları

Fotoğraf: Fazlı Yurtsever

Ülkemizde “banotu” ismiyle bilinen bu tür, Avrasya kökenli olup, günümüzde dünyanın birçok yerine yayılarak doğallaşmıştır. Doğal olarak orta Avrupa ve Sibirya’da yayılış gösterir. Soluk sarı çiçeklere sahip, 100 cm’ye kadar boylanabilen tekyıllık veya çokyıllık otsu bir bitkidir. Nisan ile Ağustos ayları arasında çiçeklerini açar ve taşlık veya kayalık yerler, hububat tarlaları, yol kenarları ve atık yerlerde yetişir.

Gövde dallı, yoğun yapraklı, yapışkan ve yoğun tüylüdür. Taç kahverengimsi sarı, genellikle mor damarlı, kaynaşık, geniş huni biçimli, kısa tüplü, beş loblu ve 20 ila 30 mm genişliğindedir. İlk yıl yapraklar tabanda rozet oluşturur, ikinci yıl ise almaşlı dizilişlidirler. Rozet yaprakları saplı, gövde yaprakları sarılıcıdır. Tek başına sekiz bin tohum üretebilir. Bunlar toprakta yüz yıldan fazla bir süre canlı kalabilir. Tohumlar ağustos ve eylül aylarında olgunlaşır. Çiçekler erseliktir.

Dilimizde Kara banotu, Batbat, Bengildek, Bengilik, Çanakçömlek, Çömlek otu, Dağdağan, Deli bardağın, Diş otu, Gavur haşhaşı, Göz tohumu ve Tabanca kapsülü adları ile bilinmektedir.

Deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.
Cins adı Antik Yunanca domuz fasulyesi anlamına gelir. Klasik metinlerde ban kelimesi Moringa oleifera türü için kullanılır. Hyoscyamus için kullanılan isim ise benc/bancdir. Tür adı Latince siyah anlamına gelir. Muhtemelen atıf tohumlarının renginedir. İkili adlandırma öncesi adı “Hyoscyamus vulgaris niger”dir.
Banotu aynı ailedeki diğer cinsler ve türler ile birlikte, “hyosiyamin” ilacının kaynağıdır. “Hyosiyamin”, tıbbi olarak spazmlar, peptik ülserler, irritabl bağırsak sendromu, divertikülit (divertikül iltihabı), pankreatit (pankreas iltihabı), kolik ve sistit (idrar yolu enfeksiyonu) gibi çeşitli gastrointestinal bozukluklara semptomatik rahatlama sağlamak için kullanılır.

Zehirli bir bitkidir. Ağız kuruması, susuzluk, yutkunma ve konuşmada zorluk, bulanık görme, kusma, taşikardi, ateş, uyuşukluk, bulanık konuşma, işitsel, görsel veya dokunsal halüsinasyonlar, konfüzyon ve yönelim bozuklukları, hipertansiyon ve komaya neden olabilir. Bir rapora göre 1985 yılında bitkiyi tüketmek ülkemizde bir çocuk oyununun parçasıymış. Bu nedenle iki çocuk ölmüştür.

Yaprakları fare kovucudur. Bitki büyü amaçlı olarak kullanılmıştır. Titus Flavius Josephus’a göre Musa peygamber zamanında en üst düzey dini görevlinin tacı kara banotunda yapılma bir çelenk ile süslenirdi.

tr_TRTurkish
Araç çubuğuna atla