At dili (Ruscus hypoglossum)

Ruscus hypoglossum, İtalya’nın kuzeyinden Avusturya ve Slovakya’ya, doğusundan Türkiye ve Kırım’a kadar uzanan küçük, yaprak dökmeyen bir çalıdır. Yaygın isimler arasında dikensiz kasap süpürgesi, fare dikeni ve at dili zambağı bulunur. Tür adı iki Yunanca kelimeden gelir ὑπό (hipo) ve γλῶσσα (glōssa) alt ve dil anlamına gelir.

Tanım
Olgun bitki çalısı sonunda yaklaşık 46 cm (18 inç) yüksekliğe ulaşacaktır. Sürünen bir anaç ve her iki uçta yaklaşık 8 cm (3 inç) uzunluğunda ve 4 cm (1+1⁄2 inç) genişliğinde sivrilen yaprak benzeri filokladlara veya düzleştirilmiş gövdelere sahiptir. Gerçek yapraklar, çiçeklerin etrafındaki daha küçük yeşil uzantılardır. Küçük sarı çiçekler, filloclade’in üst tarafında 2,5–3,8 cm (1–1,5 inç) uzunluğunda yaprak benzeri bir braktenin koltuğunda çiçek açar. Bitkiler ikievciklidir, erkek ve dişi çiçekler ayrı bitkilerde üretilir. Meyve, 0,6 ila 1,3 cm (0,25 ila 0,5 inç) genişliğinde, nadiren üretilen kırmızı küresel bir meyvedir.

Etimoloji
Ruscus, dikenli bitkiler için kullanılan eski bir Latince addan türetilmiştir.

Spesifik sıfat hipoglossum, Yunancadan türetilmiştir ve ‘altında kılıflanmış’ veya ‘dilin altında’ anlamına gelir. İsim, bu türün çiçeklerin altında uzanan kılıflarına atıfta bulunur.

35 ila 50 cm cm büyüyebilir. Gövdeler dalsız ve neredeyse diktir. Yapraksı gövdeler derimsi, darca ila genişçe eliptik, tepede genişçe sipsivri, 6 ila 10 cm uzunluğunda ve 2 ila 2,5 cm genişliğinde, tabanda doğru daralma ve bükülme eğilimindedir. Çiçekler minik, sarı renkli ve yapraksı gövdelerin üzerindedir.

Yapraklar almaşlı dizilişlidir. Değerli bir süs bitkisidir, yavaş büyür ve tohumlarının çimlenme oranı düşüktür.

Bitki doğal olarak doğu Avrupa, Türkiye ve Kırım’da yayılış gösterir.

Ormanlık alanlar, çalılıklar ve kayalık bölgelerde görülür. İl genelinde yaygın olarak gözlemlenmiştir.

Dilimizde Tavşan kirazı, At dili, Dere kirazı, Gelin küpesi, Yalova mercanı, Karamut ve Aleksandra adları ile bilinmektedir.

Mart ve mayıs ayları arasında çiçek açar.

Deniz seviyesinden 1000 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Cins adı Antik Yunanca gaga anlamına gelir. Cinse bağlı Ruscus aculeatus‘un yapraksı gövdeleri (cladode) sivri uçludur ve kuş gagasını andırır. Türkçe yaygın adı olan tavşanmemesi ise açıkça bitkilerin meyvelerine işaret etmektedir. Tür adı Antik Yunanca dil altında anlamına gelir. Türün çiçeklerinin yaprakların (yapraksı gövde, cladode) altında belirmesine işaret eder.
Terletici, idrar söktürücü ve müshil etkisi vardır. Balla karıştırılarak kaynatıldığında balgam söktürücüdür.