Baharın Parlak Yeşili: Yaprakları Gövdeyi Saran Maydanoz (Smyrnium perfoliatum)

Bahçelievler, Balıkesir’in nemli ormanlık alanlarında, dere kenarlarında ve gölgeli yamaçlarında, ilkbaharın ortalarından yaz başına kadar parlak sarı-yeşil çiçekleriyle dikkat çeken, kendine özgü yaprak yapısıyla kolayca tanınabilen bir bitkiyle karşılaşabilirsiniz: Yaprakları Gövdeyi Saran Maydanoz, bilimsel adıyla Smyrnium perfoliatum L. Maydanozgiller (Apiaceae) ailesinin bu ilginç üyesi, hem doğal alanların canlı bir parçası hem de bazı geleneksel kullanımlarıyla merak uyandırır. Gelin, bu parlak yeşilin sırlarını ve büyüleyici dünyasını keşfedelim.

Habitatın Nemli ve Gölgeli Kucağı:

Smyrnium perfoliatum, genellikle nemli ve gölgeli veya yarı gölgeli ortamları tercih eden bir bitkidir. Ormanlarda, özellikle yaprak döken ağaçların altında, çalılıklarda, dere ve nehir kenarlarında, nemli yamaçlarda ve bazen de terk edilmiş bahçelerde doğal olarak yetişir. Kireçli ve humusça zengin toprakları sever. Avrupa’nın güneyinde ve Akdeniz havzasında yayılış gösterir. Türkiye’de ise özellikle Karadeniz, Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinde, Bahçelievler, Balıkesir çevresindeki nemli ormanlarda ve su kaynaklarının yakınında sıklıkla rastlanır.

Morfolojik Bir Parlak Zarafet:

Smyrnium perfoliatum, iki yıllık, otsu bir bitkidir. İlk yılında sadece bir bazal yaprak rozeti oluşturur. İkinci yılında ise dik ve dallanan, parlak yeşil bir gövde geliştirir ve genellikle 30 ila 100 cm arasında bir yüksekliğe ulaşabilir. En belirgin özelliği, üst gövde yapraklarının gövdeyi tamamen sarmasıdır (perfoliyat). Bu yapraklar geniş, kalp şeklinde ve dişlidir. Bazal yapraklar ise daha büyük, saplı ve üç lobludur. Çiçekleri, gövdenin ucunda ve dalların tepesinde çok sayıda küçük, parlak sarı-yeşil renkte şemsiyeler halinde açar. Şemsiyeler bileşik şemsiyeler oluşturur. Çiçeklenme dönemi genellikle Nisan’dan Haziran’a kadar sürer. Meyveleri, oval ve siyah renkte iki parçalı akenlerdir. Bitkinin taze kısımları hafif bir aromatik kokuya sahiptir.

Yetişme Döngüsü: İki Yıllık Parlaklık:

Smyrnium perfoliatum, tohumla çoğalır. Tohumlar yaz sonunda olgunlaşır ve çevreye yayılır. İlk yılında sadece bazal yaprak rozeti oluşturur ve kışı bu şekilde geçirir. İkinci yılında ise çiçek sapı yükselir, karakteristik perfoliyat yapraklarını ve parlak sarı-yeşil çiçeklerini açar. Çiçeklenme ve tohum olgunlaşmasının ardından bitki ölür. Nemli ve gölgeli bir ortamda iyi gelişir.

Cins Adının Antik Kokusu:

Smyrnium cinsi, Yunanca’daki “smyrna” kelimesinden türetilmiştir. Bu kelime, antik çağlarda değerli bir reçine olan mür (Commiphora myrrha) anlamına gelir. Cinsin bazı türlerinin kokusunun müre benzemesi nedeniyle bu ismin verildiği düşünülmektedir. “Perfoliatum” tür adı ise Latince kökenlidir ve “yaprakları gövdeyi saran” anlamına gelir, bu da türün en belirgin morfolojik özelliğini ifade eder. “Yaprakları gövdeyi saran maydanoz” şeklindeki yerel ad da bu karakteristik yaprak yapısını ve bitkinin maydanozgiller ailesine ait olduğunu yansıtır.

Türkiye’nin Parlak Yeşili: Yerel Adları:

Smyrnium perfoliatum, Türkiye’de yaygın olarak bilinen belirgin bir yerel adı olmayabilir. Ancak yöresel olarak, yapraklarının şekline atıfta bulunularak göbekli maydanoz, kucaklayan yapraklı ot veya parlak rengi nedeniyle sarımsı ot gibi isimlerle anılabilir. Maydanozgiller ailesinden olması nedeniyle bazen sadece yabani maydanoz olarak da adlandırılabilir.

Balıkesir Burhaniye ve İzmir Seferihisarda gözlemlediğim bu bitkinin yaygın adları sarıkörek ve yabani kereviz olarak bilinmektedir.

Bilinmesi Gereken Diğer Önemli Bilgiler:

• Perfoliyat Yapraklar: Üst gövde yapraklarının gövdeyi tamamen sarması türün en ayırt edici özelliğidir.
• İki Yıllık Yaşam: Yaşam döngüsü iki yıl sürer.
• Parlak Sarı-Yeşil Çiçekler: Küçük ama çok sayıda olan parlak sarı-yeşil çiçekleri dikkat çekicidir.
• Hafif Aromatik Koku: Taze kısımları hafif bir aromatik kokuya sahiptir.
• Geleneksel Kullanımlar (Dikkatli Olunmalı): Bazı yörelerde genç yaprakları ve gövdeleri sebze olarak tüketilmiştir. Ancak diğer Smyrnium türlerinin toksik olabileceği unutulmamalı ve bu türün de dikkatli kullanılması önerilir.
• Böcek Çekici: Çiçekleri, çeşitli böcek türleri için nektar kaynağı olabilir.

Sonuç:

Yaprakları Gövdeyi Saran Maydanoz (Smyrnium perfoliatum), Bahçelievler, Balıkesir’in nemli ve gölgeli köşelerinde parlak sarı-yeşil çiçekleri ve ilginç yaprak yapısıyla dikkat çeken, iki yıllık bir bitkidir. Perfoliyat yaprakları ve parlak rengiyle kolayca tanınır. Maydanozgiller ailesinin bu özgün üyesini doğada gözlemlerken, bitki morfolojisinin ilginç adaptasyonlarına tanık olacaksınız. Ancak tüketmeden önce türün doğru tanımlandığından emin olmak ve dikkatli olmak önemlidir.

Kaynakça:

Tutin, T. G. et al. (Eds.). (1968). Flora Europaea (Vol. 2). Cambridge University Press 

Davis, P. H. (Ed.). (1972). Flora of Turkey and the East Aegean Islands (Vol. 4). Edinburgh University Press.

Türkiye Bitkileri Listesi (TÜBİTAK BİS). (Çevrimiçi: [Geçersiz URL kaldırıldı]

Çeşitli botanik ve etnobotanik kaynakları.

Geleneksel tıp
Galen: Terletici ve öksürük gidericidir. Yılan ısırıklarına karşı kullanılır.

Dioscorides: Yaprakları tüketilir. Kökü yılan ısırmalarına karşı kullanılır. Öksürük ve nefes darlığı vakalarında etkilidir. Ağrılı idrara çıkma vakalarında kullanılır. Ödem ve iltihapları dağıtır. Tohumları böbrek, dalak ve mesaneye faydalıdır. Siyatik için yararlıdır. Doğum sonrası fazlalıkları atmak için kullanılır. Tekrarlayan ateşler için etkilidir.